De Grote Stoemptocht

Van Groningen naar Luleå

Op zaterdag 19 februari schaatste ik een niet al te best NSK in Groningen. De volgende dag, begon mijn reis vanuit Groningen naar Zweden. Tegen de avond aangekomen op Schiphol was het even wachten op mijn reisgenoot, dus kon ik nog snel even naar de Albert Heijn om een pakje Dextro te halen dat donderdag goed van pas zou komen. De Elfstedenveteraan Pyet kwam even later ook aan op Schiphol. Hij is de broer van Sasja, mijn oma die menig Isisiaan heeft mogen ontmoeten bij de Groningen NSK’s. Na het inchecken en eindelijk door de security heen te zijn, op de terugweg de inbussleutel toch maar in de ruimbagage, was hoog tijd voor koffie met al de eerste verhalen over de Elfstedentochten.

1985

In ’85 reed Pyet zijn eerste, en naar eigen zeggen, mooiste Elfstedentocht. Het begon allemaal in de ijzige vrieskou op het plein voor het Amsterdam Centraal station, bij het piepkleine VVV kantoor waar je je kon inschrijven. Buiten stond een menigte te wachten, want je kon er pas in als er weer een paar schaatsers met inschrijfkaart het VVV gebouwtje hadden verlaten. Schouder aan schouder, als ware pinguïns, schuifelden de schaatsliefhebbers stapje voor stapje richting inschrijving voor De Tocht, voor velen de Eerste.
Als voorbereiding had Pyet, die hiervoor nog altijd op houtjes had geschaatst, de volgende dag zijn eerste noren gekocht, tweedehands, voor 10 gulden. Als student had hij niet al te veel te besteden. Achteraf had hij wel spijt want de ‘nieuwe’ noren waren net iets te klein, en dat leverde bloedbaren op en naderhand hield hij er aan beide voeten knobbels op de hiel aan over. Op de dag van de tocht zelf was het een stuk minder koud, het begon ‘s middags zelfs flink de dooien. Dit bracht andere problemen met zich mee, op de smalle Finkumervaart ging Pyet ‘steppend’ schaatsen: met de linkervoet half in het water snel afzetten, en met de rechtervoet dicht tegen de walkant aan zo veel mogelijk rechtdoor proberen te glijden, omdat het ijs aan de walkant nog net boven de plassen uitstak.

Onderweg naar Luleå

De vlucht vanaf Schiphol verliep soepel en twee uurtjes later zaten al op Stockholm Arlanda Airport. We hadden met ons eerste Zweedse biertje in de hand een uur de tijd om te wachten tot de nachttrein ons verder naar het noorden zou brengen, naar Luleå. Na een korte nacht in een comfortabele trein, kwamen we vijf minuten eerder dan gepland aan op Umeå Östra. Hier stapten we over in een regionaal treintje die ons in vier uur tijd naar eindbestemming Luleå bracht.
Met een temperatuur van -12°C kwamen we midden overdag aan in Luleå. Na tien minuutjes de koffer door de sneeuw slepen hadden we het hotel gevonden, waar we inboekten en onze spullen op de hotelkamer achterlieten. Vervolgens te voet naar de haven om het ijs te inspecteren. Het eerste baantje was net sneeuwvrij gemaakt. We zagen meerdere tractors met schuiflades die druk in de weer waren om het uitgezette traject breder te maken. We merkten dat het ijs redelijk glad was, met vrij veel scheuren, maar ik schatte in dat wel goed te doen was met mijn baanijzers. Tijd om in het hotel onze schaatsen op te halen en op onze eerste dag in Luleå de eerste rondjes te gaan rijden. We ondervonden aan den lijve dat het stuk richting het eiland pal tegen de wind in was. Voor veel deelnemers aan De Grote Stoemptocht zou dit op donderdag het zwaarste stuk van het ruim 7 km lange parcours worden.

1986

Op zoek naar een eetgelegenheid voor ons avondeten kwamen we terecht in een typisch Zweedse sportbar-restaurant, met natuurlijk veel tv-schermen met ijshockey wedstrijden. Hier was het opnieuw raak, Pyet zat weer op zijn praatstoel, ditmaal over de Elfstedentocht van ’86 toen het met een stevige wind fors koud was. Tegen zonsondergang kwam Pyet bij Bartlehiem aan en merkte ‘iets’ aan zijn ogen. Gelukkig was hij nog in staat te bedenken dat zijn ogen wel eens konden bevriezen van de kou. Dus begon hij af en toe ‘als een gek’ te knipperen met zijn ogen, om ze zo van warm traanvocht te voorzien.
Na Bartlehiem, en dus al zo’n 160 kilometers te hebben geschaatst, keek Pyet uit naar de Dokkumer Ee, waar het ijs er het jaar daarvoor perfect bij lag. Maar dit jaar was het toch heel erg anders, en hoe! Twee vrachtschepen hadden in Dokkum al meer dan twee weken voor anker gelegen en wilden weer gaan varen, er moest tenslotte weer geld verdiend worden en bovendien was nog niet besloten of De Tocht definitief door zou gaan. De schippers zouden door dik ijs moeten gaan varen en dat kostte veel brandstof, dus spraken ze af om afwisselend voorop te gaan om zo brandstof te besparen. Maar tijdens het varen kregen ze toch onenigheid over de verdeling wie voorop ging, en dus gingen ze daarom nijdig naast elkaar varen, met als gevolg dat er over de gehele breedte van de Dokkummer Ee schotsen ontstonden, die daarna weer schots en scheef aan elkaar vastvroren. Schaatsen op dit stuk was er tijdens de Elfsteden van ’86 niet bij: om de haverklop waren er -in het donker inmiddels- valpartijen hoorbaar, talloze vergezeld van een gesmoorde krachtterm. Het glijden van ’85 was in ‘86 veranderd in vallen en opstaan, ook Pyet is daar een keer of vijf-zes gevallen, het kon ook bijna niet anders met al dat geklauter en al die storende mijnwerkerslampjes op helmen om zich heen.

Luleå, dinsdag 22 februari

Dinsdagochtend werden we nog net op tijd wakker om voor sluitingstijd te kunnen ontbijten in het hotel. Het was een dag om rustig aan te doen, rustig omkleden en om wat langer dan gisteren het ijs te verkennen. Het extra bochtje voor de start/finish was nu ook geveegd. Dit stukje van het parcours was bar slecht ijs en heeft op donderdag valpartijen veroorzaakt. Je zakte met je schaatsen zomaar door het brosse ijs, en voor je het wist lag je dan plat op het ijs, met of zonder een (on)hoorbare “auw”.

1997

In ’97 was Pyet weer van de partij, hij reed zijn derde Elstedentocht, ditmaal één dag van tevoren, samen met Ekko, die jullie net als Sasja kennen van de Groningen NSK’s. Helaas lukte het Ekko niet om na Workum door te kunnen schaatsen, vanwege een zwabberbeen. Voor Pyet was de overgang naar ‘solo’ effe slikken, hij moest alleen verder. Het stuk van Workum naar Bolsward werd voor hem mentaal daarom onverwachts 13 ‘lastige’ kilometers. Vooral in het noorden van Friesland, met windkracht 7 tegen en -7°C, werd het voor Pyet afzien en doorbijten op het traject Franeker - Dokkum. Bij het schemeren van de avond kon hij zich aansluiten bij twee mannen tegen die ‘s ochtends om 5 uur in Dokkum waren gestart, en Dokkum was voor die twee dus ook hun finish. In Bartlehiem was een chocolademelk-stop, en een van de Dokkummers belde zijn vrouw dat ze over een half uurtje in Dokkum zouden zijn. Pyet had nog geen mobiel, maar mocht van zijn tijdelijke schaatsgenoot even bellen naar Sasja en Ekko. Gelukkig maar, want hij hoorde tot zijn opluchting dat in Dokkum een uitgeruste Ekko op hem stond op te wachten om het laatste stuk weer samen te rijden tot de Bonkefeart. De dag erna heeft Pyet zowat de hele dag op de bank gelegen en de échte tocht via de tv gevolgd.

Luleå, woensdag 23 februari

De volgende ochtend in Zweden werden we wakker met een temperatuur van -24°C. Toen we om één uur het ijs voor de laatste keer gingen uittesten was het -16°C en het was flink aan het sneeuwen. Na twee rondjes, iets meer dan 14 km, besloten we onze krachten ‘voor morgen’ te sparen en keerden we terug naar de warmte van ons hotel.

De Grote Stoemptocht

Donderdag 24 februari 2022 was het zover, om 5:30 uur werd er bij het ontbijt in het hotel alleen maar Nederlands gesproken. Om 6:30 uur ging het startschot, het was vandaag een stuk warmer geworden met -1°C. Eigenlijk perfect, maar de wind was zeker nog niet gaan liggen. Ik reed weg met een klein groepje op een tempo van ongeveer 3 minuten per kilometer, dat moest ik vasthouden om de 200 kilometer binnen de tijdslimiet te halen, je moest voor 17:00 uur binnen zijn. Het groepje werd steeds groter door mensen bij te halen die iets te snel van start waren gegaan. Na ongeveer 50 kilometer werden we gelapt door een groepje, ik voelde mij prima en ben toen mee gaan schaatsen in het treintje inhalers. Het tempo lag niet veel hoger dan daarvoor, en ze waren perfecte windschermen. Maar ik kwam er al snel achter waarom ze ons hadden gelapt, ze stopten niet om te drinken en eten bij de start/finish. Tijdens het derde rondje, ongeveer een uur later, begon het flink te sneeuwen en het werd steeds moeilijker om het tempo vast te houden. Bovendien begon mijn voorraadje eten dat ik zelf mee had meegenomen op te raken. Ik zag dat één iemand van de groep het ook zwaar begon te krijgen, samen stopten we voor een kleine pauze bij de catering en gingen daarna met z’n tweeën de strijd aan met de sneeuwstorm, op naar de 100 kilometer! Door de sneeuw waren de scheuren niet meer zichtbaar, bij het balans zoeken knalde mijn maatje hard met zijn ijzer tegen mijn scheenbeen. Wat was ik blij dat ik mijn snijvaste scheenbeschermers had aangedaan. Het rondje daarna reed ik helaas recht in een schuur en viel ik hard op mijn knie. Na 14 rondjes, 100 km, was het nog wel mogelijk om de 200 kilometer te halen, maar door de sneeuw en de val kon ik het vereiste tempo niet meer vasthouden. Ik moest het doel bijstellen, ik wilde in ieder geval 22 rondjes rijden, bij elkaar 150 km. Gelukkig klaarde het weer op, de zon verscheen en de tractors waren druk bezig het ijs sneeuwvrij te krijgen. Toen ik 135 kilometer had gehaald, had Pyet 100 kilometer erop zitten. Hiermee sloot hij zijn elfde alternatieve Elfstedentocht poging af. Ik moest en zou die 150 km nog halen, en met veel rustpauzetjes en volledig rechtop schaatsen heb ik de laatste vier rondjes gestoempt. Zo gleed ik voor de 22ste keer over de finish en behaalde ik als oorkonde een prachtige goudgele tripel van de organisatie. Mijn eerste Elfstedentocht poging zat erop, helaas niet de 200 km gehaald, maar toch dik tevreden.

De volgende dag hebben Pyet en ik de echte barre beukers nog mogen zien rijden en aanmoedigen, waaronder onze eigen Rienke. Het was prachtig weer die vrijdag, weer zoals het ‘onze’ dag had moeten zijn. Volgend seizoen wel mijn eerste 200 km? Ik kijk ernaar uit.